Żelazo to jeden z najważniejszych mikroelementów dla ludzkiego organizmu.Jest niezbędny do prawidłowej budowy skóry, włosów, paznokci oraz do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Związki żelaza wspomagają wątrobę i odporność organizmu, a także chronią przed wolnymi rodnikami. Odpowiada również za prawidłowy wzrost, rozwój neurologiczny i produkcję niektórych hormonów. 

Żelazo jest składnikiem hemoglobiny, białka obecnego w erytrocytach, odpowiedzialnego za transport tlenu we krwi z płuc do tkanek. Żelazo wchodzi także w skład mioglobiny, czyli białka odpowiedzialnego za magazynowanie tlenu w mięśniach.

Żelazo w pożywieniu występuje jako:

• żelazo hemowe (w produktach mięsnych)
• żelazo niehemowe ( w produktach roślinnych) 

Żelazo w diecie roślinnej. Żelazo hemowe ( pochodzące z produktów odzwierzęcych)  cechuje się lepszą przyswajalnością. Wchłanianie żelaza z diety roślinnej wynosi 5-12% a z diety mięsnej 14-18%. W związku z tym weganie są bardziej narażeni na niedobory żelaza. Drugim problemem w diecie roślinnej jest obecność związków, które upośledzają wchłanianie żelaza takich jak fityniany w otrębach i zbożach, inozytol w cytrusach czy związki fenolowe z herbaty. Aby temu zapobiec należy pamiętać o tym aby dieta była różnorodna. 

Niedobór żelaza objawia się dopiero po kilku miesiącach stosowania diety roślinnej, ponieważ jest ono magazynowane w postaci ferrytyny lub hemosyderyny w wątrobie, śledzionie i szpiku kostnym. Przed rozpoczęciem jakiejkolwiek suplementacji, zaleca się oznaczenie poziomu ferrytyny z krwi i dobranie dawki do poziomu wyniku. 

Dzienne zapotrzebowanie na żelazo 

• u kobiet – 18 mg
• u mężczyzn – 10 mg
• u kobiet w trakcie menopauzy – 10 mg
• u kobiet w trakcie ciąży – 27 mg 

Niedobór żelaza

To najczęstsze zaburzenie  odżywiania na świecie. Przeważnie spowodowany jest niską zawartością przyswajalnego żelaza w pożywieniu lub zaburzeniami w procesie jego wchłaniania. Na niedobór żelaza wpływają:

• choroby jelit
• stany zapalne w organizmie
• infekcje
• choroby nowotworowe
• pasożyty
• przebyte operacje
• obfite miesiączki
• niskie pH żołądka

Jakie badania, aby stwierdzić niedobór żelaza?

• oznaczenie żelaza w surowicy krwi
• ferrytyna (białko magazynujące żelazo)
• transferyna (podstawowy przenośnik żelaza)
• TIBC i UIBC -całkowita i utajona zdolność wiązania żelaza

Skutki niedoboru żelaza. Konsekwencją niedoboru żelaza jest anemia, która objawia się zmęczeniem, sennością, obniżeniem koncentracji i sprawności fizycznej, wypadaniem włosów, łamaniem paznokci, zaburzeniem termoregulacji, obniżeniem doporności czy pojawieniem się zaburzeń rytmu serca. 

Suplementacja żelaza okiem farmaceuty. Jaki związek żelaza wybrać Żelazo jest składnikiem wielu leków i suplementów bez recepty, w których występuje w postaci atomów żelaza na różnym stopniu utlenienia (w przemyśle farmaceutycznym  najczęściej II i III stopień)

Żelazo (II) Jon żelaza na II stopniu utlenienia (Fe2+) wchodzi w skład hemoglobiny i mioglobiny i taka forma jest wykorzystywana przez organizm. Dlatego Żelazo (II) uznawane jest za lepiej przyswajalne. Do tej grupy należą:

• fumaran żelaza (II)
• siarczan żelaza (II)
• glukonian żelaza (II)
• glicynian żelaza (II) (chelat)

Wchłanianie żelaza z chelatów przebiega inaczej niż z żelaza w klasycznej formie, dlatego chelaty są lepiej tolerowane.

Aby zachować optymalne przyswajanie żelaza z powyższych preparatów należy brać je na czczo a wszystkie preparaty zmniejszające jego wchłanianie przyjmować w odstępstwie 2h.

Żelazo (III) Żelazo na III stopniu utlenienia (jony Fe3+),aby mogło zostać wykorzystane przez organizm musi zostać utlenione do formy Fe(II). Najczęściej przemiana ta zachodzi bez problemu. Jednak jego wchłanianie może być aż o połowę mniejsze. Do związków żelaza na III stopniu utlenienia należą:

• difosforan żelaza (III)
• pirofosforan żelaza (III)
• wodorotlenek żelaza (III)

Uwaga. Doustne preparaty żelaza w postaci kompleksu wodorotlenku żelaza III z polimaltozą nie wchodzą w interakcje z pokarmem ani z jednocześnie przyjmowanymi lekami, dlatego można je podawać niezależnie od posiłku.

Żelazo hemowe w suplementach dostępnych w aptekach można spotkać żelazo hemowe, które jest sproszkowaną hemoglobiną wołową na II stopniu utlenienia (FeII).  Jest to dobrze przyswajalna forma żelaza ale nieodpowiednia dla wegan i wegetarian.

Żelazo o przedłużonym uwalnianiu. Część preparatów z żelazem oferuje tzw. przedłużone uwalnianie jonów żelaza. Oznacza to, że nie są one uwalniane w całości od razu, lecz powoli, w miarę przesuwania się specjalnej kapsułki bądź tabletki przez przewód pokarmowy. Dzięki temu preparaty tego typu cechują się mniej nasilonymi działaniami niepożądanymi.

Co więc wybrać? Nie ma tu dobrej odpowiedzi. Z mojej obserwacji i autopsji wynika, że pacjenci bardzo różnie reagują na leki/suplementy z żelazem. Trzeba metodą prób i błędów znaleźć odpowiedni preparat. Wskazówka. Nie kieruj się dawką a formą żelaza dostępną w leku/suplemencie. 

Jakie działania niepożądane ma żelazo? Głównym działaniem niepożądanym przy stosowaniu żelaza są problemy żołądkowo-jelitowe, takie jak zaparcia, mdłości, bóle brzucha, wymioty. Żelazo powoduje również ciemne zabarwienie stolca. Jeśli ktoś źle toleruje żelazo warto rozważyć dodatkową suplementację laktoferyną ( nie zawiera żelaza ale znacznie poprawia jego wchłanianie).

• Interakcje żelaza

Pamiętaj o zachowaniu min.2h odstępu czasu pomiędzy żelazem a:

• wapniem ( tego z tabletki jak i z pożywienia)
• kawą, herbatą, colą (uwaga na fosforany z coli) 
• błonnikiem
• produktami bogato tłuszczowymi

Żelazo a leki:

• popularne leki na zgagę ( inhibitory pompy protonowej) obniżają pH w żołądku a żelazo “lubi” wysokie pH. Zatem przyjmuj żelazo 2h przed lub 4h po nich.
• żelazo osłabia wchłanianie antybiotyków z grupy tetracyklin, fluorochinolonów, kaptoprilu, bifosfonianów, lewotyroksyny i lewodopy